«حکیم تيلّيم خان ساوه ای» شاعر تواناي ترکی سرای آذربايجان از دیار ترکان عارف عشق و ادب، ساوه ميباشد که در سالهای ۱۲۰۹- ۱۱۳۶هـ .ش می زيسته است. محل تولد وی روستای «مرغئی» از منطقه "مزلقان چای" [رودخانه مزلقان] ساوه ميباشد. اين روستا در در حال حاضر جزء بخش نوبران ساوه است.نام پدر تيلّيم خان «تيمورخان» و نام پدر بزرگش «قاراخان» میباشد.پسرانش به نامهای«ابوالقاسم بیگ»، «غلامحسين بیگ» و «شکرالله بیگ»بوده اند.نام يکی از دخترانش«زرافشان» و نام دختر ديگرش مشخص نيست.همسرش"مختومه خانم"خواهر کوچکتر"مهری خانم"دختر حاجی" محمّدرضاخان" بوده است.گفته میشود تيلّيم خان دل در گرو عشق مهری داشته ولی مهری با شخصی به نام صفی الله خان که از مقامات بلندپايه نظامی آن دوره بوده ازدواج کرده و به شيراز میرود.تيلّيم خان نيز به شيراز رفته و در آنجا به شغل منبت کاری مشغول میشود و بعداز مدّتی به ديارخود برميگردد و با مختومه خانم ازدواج میکند.«شيراز منه زیندان اولور* گئدن گلین ... »
کلمه تيلّيم که در کتاب ارزشمند"ديوان لغات التّرک" محمود کاشغری آمده از کلمه های اصيل ترکی و به معنی زياد، تمام، کامل، هميشه، دائم، با پايه و اساس و ابدی ميباشد. تيلّيم خان در سن ۷۰ الي ۷۵ سالگی در روستان مرغئی وفات نموده و درهمان جا دفن ميگردد، مزار وی در قبرستان همان روستا واقع می باشد ولی آرامگاه در خور مقام و منزلت وی تعبیه نشده است.
چنين نقل است که شبی تيلّيم خان در منزلش بوده که دو نفر سوار بر اسب درب منزل وی را ميزنند و از تيلّيم خان طلب آب ميکنند تيلّيم خان برای آنها آب آورده و آنها پس از نوشيدن آب، جرعه ای از آنرا به تيلّيم خان تعارف مي کنند. او نيز جرعه ای از آن آب نوشيده و سپس آن دو نفر ناپديد ميشوند.
تيلّيم خان هم راهی مزرعه اش در آسقين (ييلاق، اوبا) ميشود، در سر راه در منطقه ای که اکنون به «تيليم خان گئديگی» شهرت دارد از هوش می رود.(نکته جالب اينکه از تيلّيم خان گئديگی مزار شاهزاده مسلم مشخص است).[گئديگ یعنی گردنه] عده ای تيلّيم خان را در حالت بي هوشي يافته و او را به آسقين (آسگين) مي برند.
در آنجا زنی عارفه پی به روحانی بودن اين حالت برده و او را از پزشک بی نياز می بيند.چنانچه از آثار تيلّيم خان مشخص است، وی با آثار شاعران قبل از خود آشنايی لازم و کامل را داشته و بر بعضي اشعار آنان نظيره نوشته است. از شاعرانی که تيلّيم خان از اشعار آنان در شعرش به انحاء مختلف استفاده کرده میتوان به شاعران ذيل اشاره کرد.
محمّد فضولی شاعر بزرگ آذربايجان - عمادالدين نسيمی بنيانگذار فرقه حروفيه - ملاپناه واقف که معاصر تيلّيم خان و وزير ابراهيم خليل خان حاکم وقت منطقه ی قاراباغ آذربايجان شمالی و مستقر در قلعه ی شوشا بوده است- شاه اسماعيل ختايی بنيانگذار سلسله صفويه- مختوم قلي فراغی شاعر بزرگ ترکمن که چند دهه قبل از تيلّيم خان دار فانی را وداع گفته است. - تيکمه داشلی خسته قاسم که در دوره صفويه و افشاريه می زيسته است.
همانطور که تيلّيم خان در اشعار خود از شاعران قبل از خود تاثيراتی پذيرفته، بر شاعران بعد از خود نيز تاثيراتی داشته است. اين امر را ميتوان در آثار شعرايی نظير مأذون قشقايی، ترکمن محمود از نوادگان تيليم خان، حکيم هيدجی و شاعران ديگر منطقه به خوبی مشاهده نمود.
تيلّيم خان در آثار خود از ادبيات شفاهی و فوْلکلور غنی ترکان مخصوصا منطقه ساوه و همدان استفاده هاي فراوانی برده است، مانند استفاده از امثال و حکم، گفتار نياکان، قصّه ها، داستانها، اصطلاحات رايج در زبان مردم و ... .برای اثبات ادعای خود، در اين جا به کار برده شدن ضرب المثل معروف [بيرگوٍلونن ياز اوْلماز] (با يک گل بهار نمی شود) در يک بيت شاعر را شاهد می آوريم.
يا در اشعاری چون [مؤو ايله قوْيونون موٍباحيثه سی] بحث تاک با ميش و ]يئر ايله گؤيون بحثی] « مباحثه ی زمين و آسمان » از داستانهای قديمی مانند «بحث درخت خرما و بز» الهام گرفته است .از آثار تيلّيم خان چنين بر می آيد که وی علاوه بر ادبيّات ترکی بر ادبيّات عربی و فارسی تسلط کافی داشته و اشعاری نيز به اين زبانها سروده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر